Επομένως η κοινή γνώμη που διαμορφώνει ένας όχλος επηρεάζεται αφενός από κληρονομημένα αρχετυπικά πρότυπα της φυλής και αφετέρου από πιο ασταθείς, ευμετάβλητες απόψεις που είναι επίκαιροι τύποι.
Θα περίμενε κανείς ότι η μόρφωση είναι ένας επιπλέον σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης της κοινής γνώμης καθότι προστατεύει τα άτομα ώστε να μην παρασύρονται από τον όχλο, λόγω του ήθους και της κριτικής ικανότητας που αναπτύσσει.
Όμως ακόμη και άνθρωποι που κατά τα άλλα θεωρούνται υψηλής νοητικής συγκρότησης και μόρφωσης υποβάλλονται από τις ψυχικές επιδράσεις του όχλου κι όταν ενσωματώνονται σε αυτόν χάνουν κάθε κριτική ικανότητα, εξισώνονται με το πλήθος και γίνονται ευάλωτοι σε κάθε πλάνη κι αυταπάτη που υποβάλει το σύνολο.
Για το παράδοξο μα αληθινό αυτό φαινόμενο η ερμηνεία βρίσκεται στο τι εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε την λέξη «μόρφωση» που συνήθως χρησιμοποιείται για απόφοιτους σχολείων και ακαδημαϊκών μονάδων. Όμως η σύγχρονη παιδεία που αφορά κυρίως σπουδές που παράγουν ικανούς επαγγελματίες, άτομα με ακαδημαϊκές, επαγγελματικές ή άλλες δεξιότητες δεν αναπτύσσει την ψυχική καλλιέργεια και δεν παρέχει στο άτομο την αντίληψη των υψηλών ιδανικών, του πολιτισμού, της κριτικής σκέψης και άλλων ανάλογων των αντίστοιχων ποιοτήτων. Η παιδεία έτσι όπως είναι διαμορφωμένη δεν παράγει αυτό το αποτέλεσμα διότι δεν είναι σχεδιασμένη με αυτό τον προσανατολισμό.
Έτσι απομένει η επίδραση της φυλής να είναι μεγάλης σημασίας για το ποιόν ενός όχλου. Αντικαθιστά ουσιαστικά την ελλειπή επίδραση της «εκπαίδευσης». Λειτουργεί διαπαιδαγωγώντας μέσα από διαφορετικά κανάλια από ότι η θεσμική παιδεία. Ο όχλος είναι τόσο πιο δύσκολο να επηρεάσει τα άτομα, όσο πιο δυνατή είναι η φυλή. «Η ψυχή της φυλής είναι η έκφραση του πολιτισμού και η ψυχή των όχλων η έκφραση της βαρβαρότητας» όπως ισχυρίζεται ο Λε Μπον.
Προκειμένου να διαμορφώσει κάποιος τη γνώμη του όχλου, οφείλει να χρησιμοποιήσει γλώσσα «μαγικού τύπου», να απλοποιεί, να μεταφέρει εικόνες που έχουν την δυνατότητα να αγγίξουν τον ομαδικό νου, να υποβάλουν το σύνολο κι έτσι έμμεσα υποβάλουν τα άτομα ασυνείδητα. Οι λέξεις και οι τύποι ακόμη και αν είναι κενοί ουσιαστικού περιεχομένου, αποκτούν τότε τη δύναμη να επιδράσουν, όπως προαναφέρθηκε, διαμέσου αναπόλησης των εικόνων, ανεξάρτητα από την πραγματική τους σημασία.
Συνήθως σε περιόδους κρίσης συντελείται σύγκρουση των δυνάμεων ώθησης για αλλαγή και των δυνάμεων που αποζητούν την συντήρηση της κατεστημένης κατάστασης. Αυτή η αλλαγή δεν είναι συγκεκριμένη στο μυαλό των ανθρώπων ενός όχλου. Ο όχλος αναζητά τότε ενστικτωδώς ένα πρόσωπο που θα ευαγγελιστεί αυτή την αλλαγή, θα διαμορφώσει μια εικόνα μια «ψευδαίσθηση» όπως αναφέρει ο Λε Μπον, θα την προβάλει στα πλήθη ως στόχο και έτσι θα τα υποβάλλει.
Προσωπικότητες που αναλαμβάνουν αυτό το ρόλο, ονομάζονται δημαγωγοί. Είναι εκείνοι που άγουν, οδηγούν τον δήμο, το πλήθος στον στόχο. Δεν είναι απαραίτητο ο δημαγωγός να έχει κάποια ιδιαίτερα καλλιεργημένη ηγετική φυσιογνωμία αλλά πρέπει να συνδυάζει ορισμένα χαρακτηριστικά. Αφενός να έχει τη θέληση, τη δύναμη και την πυγμή να αναλάβει την καθοδήγηση του όχλου. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι δεσποτικός χαρακτήρας που συνήθως είναι στοιχείο ανθρώπων με ελλειπή εσωτερική ισορροπία. Αφετέρου να συντονίζεται με τον παλμό και τις ασυνείδητες επιθυμίες του όχλου, να μιλά μεταδίδοντας εικόνες που όπως περιγράφηκε παραπάνω να δομούν την ψευδαίσθηση που έχει ανάγκη το πλήθος να ακολουθήσει.
Ο δημαγωγός με αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να αγγίξει με το λόγο του το μυθικό στοιχείο, να εγείρει το πλήθος, οπότε και να δημιουργήσει την πίστη στο στόχο. Με τη δύναμη που διαθέτει να διαχειρίζεται τη γνώμη του όχλου, καθίσταται ο μόνος που μπορεί να τον οργανώσει.
Ο λόγος του δημαγωγού περιέχει όλα τα στοιχεία που υποβάλουν, παρακάμπτουν το λόγο και απευθύνονται κατευθείαν στο υποσυνείδητο. Με θεατρικό, λάβρο και συναισθηματικό, τρόπο με τη σταθερή διαβεβαίωση και επανάληψη, έχει την επίγνωση ότι μέσα από τον ομαδικό νου το μήνυμα του μεταδίδεται σε όλο το πλήθος του όχλου. Γνωρίζει, ίσως ασυνείδητα κι ο ίδιος, πως μια λαϊκή γνώμη που απηχεί σε μεγάλο πλήθος γίνεται αμέσως καθολική.
Αυτοί οι τρόποι συμπεριφοράς ενισχύουν το προσωπικό γόητρο του, που συντελεί όλο και περισσότερο να υπνωτιστούν τα πλήθη και να καθοδηγούνται στη δράση τους. Τα ξεχωριστά άτομα ενταγμένα στο πλήθος, ασυνείδητα, με αλωμένη τη διάκριση και την λογική ακολουθούν το ρεύμα του όχλου.
Gustave Le Bon, Ψυχολογία των όχλων, Εκδόσεις Πέλλα, Αθήνα.
Ελίας Κανέτι, Μάζα και εξουσία, Εκδόσεις Ηριδανός, Αθήνα.
Βιλχελμ Ράιχ, Η δολοφονία του Χριστού, Εκδόσεις Αποσπερίτης, Αθήνα.
Βιλχελμ Ράιχ, Μαζική ψυχολογία του Φασισμού, Εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα.
Κάρλ Γκούσταβ Γιούνγκ, Η ψυχολογία του ασυνείδητου, Εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα.
0 comments
Δημοσίευση σχολίου