Βασκανία. Υπαρκτό φαινόμενο ή δεισιδαιμονία των λαών;

Όταν λέμε με πονάει το κεφάλι μου, κάποιος με μάτιασε, άραγε το πιστεύουμε; Κι αν ναι τι είναι αυτό που πιστεύουμε; Από πού προέρχεται και πως εξηγείτε άραγε; Σε μερικά, από αυτά τα μυστηριώδη ερωτηματικά θα προσπαθήσουμε σήμερα δώσουμε κάποιες απαντήσεις, όσο αυτό είναι εφικτό βέβαια…

Ξεκινώντας να δούμε, ως είθισται, την ετυμολογία της λέξεως και την ιστορία τους ανά τους αιώνες. Βασκανία, μάτιασμα ή κακό μάτι ονομάζεται η πεποίθηση κατά την οποία είναι δυνατό να επηρεαστεί αρνητικά ένας άνθρωπος εξαιτίας του φθόνου ή μονάχα ενός βλέμματος από έναν άλλο άνθρωπο (πιθανόν και ακούσια). Η διαδικασία αυτή καθώς και οι προτεινόμενοι τρόποι αντιμετώπισής της, διαφέρει από τόπο σε τόπο.

Η αρχή της βασκανίας ανάγεται στην Ανατολή και τη Χαλδαία, από την οποία πιθανότατα διαδόθηκε στην Ελλάδα, την Ιταλία και τις λοιπές χώρες της Ευρώπης. Οι αρχαίοι Έλληνες και αργότερα οι Ρωμαίοι πίστευαν στη βασκανία. Εκτός από ορισμένους σκεπτικιστές, η πίστη στο κακό μάτι ήταν ευρύτατα διαδεδομένη και ριζωμένη όχι μόνο στο λαό αλλά και στα πιο ανεπτυγμένα πνεύματα της αρχαιότητας. Ο Δημόκριτος, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Απολλωνίδης, ο Φίλαρχος, ο Ηλιόδωρος, ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς, ο Πλίνιος, ο Βιργίλιος, ο Κικέρων παραδεχόταν τη βασκανία.

Από αυτούς, τέσσερις ασχολήθηκαν με τη βασκανία και προσπάθησαν να εξηγήσουν και να δώσουν λογική εξήγηση στο φαινόμενο: Δημόκριτος, ο Πλούταρχος, ο Αριστοτέλης και ο Ηλιόδωρος. Το κακό μάτι μπορούσε να επηρεάσει όχι μόνο τον άνθρωπο αλλά και ότι είχε προσφιλές. Τα παιδιά θεωρούνταν τα ευκολότερα θύματα της βασκανίας. Οι Ρωμαίοι είχαν θέσει τα παιδιά υπό την προστασία ειδικής θεάς της Cumina, η οποία είχε ως προορισμό να αποτρέπει την επίδραση του κακού ματιού. Τα κατοικίδια ζώα ήταν επίσης δυνατό να επηρεαστούν.

Ο Βιργίλιος απεικόνισε ως εξής το παράπονο βοσκού του οποίου καταστράφηκε το κοπάδι (αγνοώ ποιο κακό μάτι βασκάνει τα αρνιά μου). Στην Ιταλία η ιδέα της βασκανίας (jettatura) ήταν βαθύτατα ριζωμένη. Ας δούμε ποια είναι η θέση και η άποψη της εκκλησίας γενικότερα. Ενδεικτικά, εκκλησιαστικές πηγές, αναφέρουν: Η Βασκανία και το «Μάτιασμα» είναι γνωστά θέματα της κοινωνίας μας χωρίς όμως να έχουμε πλήρη γνώση της σημασίας τους.

Ο Διάβολος από τη στιγμή που εξέπεσε από τον Παράδεισο, προσπαθεί να αποσπάσει τον άνθρωπο από τον Θεό. Οι Πρωτόπλαστοι ξεγελάστηκαν από τον όφη (Διάβολο) και ενδύθηκαν τους «Δερμάτινους Χιτώνες» (αμαρτωλότητα, πτωτικότητα). Αυτή η διαστροφή δεν τελειώνει, ακόμη και στις ημέρες μας. Με την τεχνική της Μαγείας, στην οποία εντάσσεται η Βασκανία και το «Μάτιασμα», προσπαθεί ο Διάβολος να απομακρύνει τον άνθρωπο από το Θεό. Πώς γίνεται αυτό;

Γίνεται όταν ο άνθρωπος μένει μακριά από την Εκκλησία και δεν μετέχει πνευματικά στην Εκκλησία. Τα «κοινά διδάγματα» του κόσμου για το «κακό μάτι» είναι παντελώς ξένα προς την διδασκαλία της Εκκλησίας. Ο κόσμος, δυστυχώς, επηρεασμένος από διάφορες «μη- ορθόδοξες παραδόσεις», δημιούργησε «ξόρκια», δηλαδή «ευχές» εναντίον των μαγικών επιδράσεων. Ενώ έχουνε αναφορά προς Αγίους, Σταυρό, κ.α., δεν έχουνε καμία σχέση με τους εξορκισμούς που διαβάζονται στην Εκκλησία. Δυστυχώς, κάνοντας αυτές τις πράξεις ο κόσμος, αφήνει τον Διάβολο να κυριαρχήσει στην ζωή του.

Η Εκκλησία πιστεύει στην Βασκανία αλλά ότι ο πιστός θεραπεύεται μόνο μέσα στην Εκκλησία από ιερείς, όχι από λαϊκούς! Ποιους βλάπτει το «Μάτιασμα» όμως; Αυτοί που βλάπτονται είναι αυτοί που ζουν εκτός της Εκκλησίας. Όταν οι άνθρωποι δεν ζουν την μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, την «εν Χριστώ» ζωή, είναι σε μεγάλο κίνδυνο! Καλό και ωφέλιμο για τους πιστούς είναι τακτικά να προσεύχονται, να νηστεύουν, να εξομολογούνται και γενικά να μετέχουν ενεργά στα μυστήρια της Εκκλησίας. Αν ο πιστός ζει «εν Χριστώ», τότε δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. Τον σκεπάζει η Χάρη του Θεού και τον προστατεύει.

Αν κάποιος «ματιαστεί» δεν πρέπει να τρέχει στον κάθε τυχόντα να τον «ξεματιάσει»! Είναι μεγάλο λάθος αυτό που κάνουν πολλοί άνθρωποι. Μπορείς να διορθώσεις μαγεία με μαγεία;! Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος «Θεραπεύουσι το σώμα οι δαίμονες; Γέλως ταύτα και μύθοι. Επιβουλεύειν και καταβλάπτειν, ου θεραπεύειν ίσασιν οι δαίμονες» (PG 48, 854). Για να θεραπευτεί κάποιος που έχει «ματιαστεί», θα πρέπει να πάει στον ιερέα για να του διαβάσει την ειδική ευχή, την «Ευχή της Βασκανίας». Μόνο έτσι θεραπεύεται ο άνθρωπος.

Άμα ζει μέσα στην Εκκλησία, θα είναι ασφαλής από τέτοιες επιθέσεις. Η Εκκλησία καταδικάζει τους λαϊκούς που «ξεματιάζουν» επειδή είναι πράξη μόνο του ιερέα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι σωτηρία υπάρχει μόνο μέσα στην Εκκλησία. Μην πλανόμαστε από κάθε δεισιδαιμονία. Έχουμε οδηγό τον Χριστό και μέσω της Εκκλησίας οδηγούμαστε στον Θεό. Ας προσπαθήσουμε να πλησιάσουμε το Θεό και να αποστραφούμε κάθε κακή ενέργεια όπως η λανθασμένη διδασκαλία περί της Βασκανίας ή του «Ματιάσματος». Αυτή όμως είναι μια προσέγγιση εκκλησιαστικών πηγών που πολλές φορές μπορεί να θεωρηθεί ακραία ακόμα και από πιστούς.

Σαφώς για να έχουμε μια εμπεριστατωμένη εικόνα θα πρέπει να δούμε και την άποψη της επιστήμης η οποία αναφέρει ότι η ερμηνεία του ματιάσματος ανάγεται στη δυνατότητα αυθυποβολής του ανθρώπου και τη θεωρία της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Όλες οι άλλες εκδοχές άπτονται μεταφυσικών θεωριών και δεν μπορούν επιστημονικά να σταθούν αφού δεν ακολουθούν τους κανόνες της επιστήμης.

Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί ότι, οι θετικές επιστήμες δεν έχουν καταφέρει να μετρήσουν ή έστω να ανιχνεύσουν αυτή την ενέργεια της βασκανίας, με τα μέσα και τις γνώσεις του σήμερα, ακριβώς όπως δεν μπορεί να μετρηθεί η θετική ή αρνητική αύρα του feng shui. Επομένως αφού δεν γνωρίζουμε τη μορφή της, η αντιμετώπισής της δεν μπορεί να είναι επιστημονική. Έτσι η αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο που ενδεχομένως ενεργεί. Εφόσον ενεργεί με τη δύναμη της σκέψης, με τον ίδιο τρόπο αποβάλλεται, δηλαδή με την θετική σκέψη του ατόμου που ξεματιάζει αλλά και του ίδιου του «ματιασμένου».

Σήμερα από επιστημονική άποψη η Ψυχοφυσιολογία και η Παραψυχολογία θεωρούν τη βασκανία ως ένα είδος υπνωτισμού. Άλλοι θεωρούν ότι η βασκανία είναι «υποβολή εν εγρηγόρσει». Αυτός που βασκαίνει έχει την ικανότητα να «ματιάζει». Κυρίως όμως, εκείνος που βασκαίνεται έχει την ευπάθεια και την ευαισθησία. Δε ματιάζονται, δηλαδή, όλα τα άτομα, αλλά μόνο τα ευαίσθητα και ανασφαλή. Γεγονός είναι ότι ορισμένα άτομα με ιδιόρρυθμη ιδιοσυστασία, όταν συμβαίνει να βρίσκονται σε μια έντονη ψυχική φόρτιση, θετική ή αρνητική, μπορούν να προκαλέσουν καλό ή κακό εκεί όπου στοχεύει η σκέψη τους.

Σ’ αυτόν τον ψυχοβιολογικό μηχανισμό βασίζεται η ευχή, η κατάρα και πολλά άλλα παρόμοια φαινόμενα. Η Επιστήμη και ειδικά η Ιατρική, δεν παραδέχεται καθόλου το μάτιασμα, γιατί πιστεύει ότι άλλοι παράγοντες επιδρούν στον οργανισμό του ανθρώπου και προκαλούν αυτές τις ανωμαλίες. Η αλήθεια είναι, άσχετα από τι πιστεύει η σύγχρονη Επιστήμη, ότι για να είμαστε πιο λειτουργικοί στην καθημερινότητά μας είναι προτιμότερο να έχουμε εσωτερικό σημείο ελέγχου, δηλαδή να νιώθουμε ότι μπορούμε να παρέμβουμε σε αυτό που μας συμβαίνει και ότι δεν είμαστε έρμαια της μοίρας μας ή της κακής επίδρασης που μπορεί να προξενήσει το «μάτι».

Τέλος ας δούμε κάποιους τρόπους αντιμετώπισης του ματιάσματος όπως καταγράφονται από τους λαούς με το πέρασμα των αιώνων:
--Ξεμάτιασμα με λάδι
Σε ένα φλιτζανάκι του καφέ βάζουμε νερό. Το σταυρώνουμε και λέμε το όνομα του «ματιασμένου» . Συνεχίζουμε να το σταυρώνουμε λέγοντας το Πάτερ Ημών. Αυτό το κάνουμε 3 φορές. Κάθε φορά που ξεκινάμε να το λέμε ρίχνουμε μια σταγόνα ελαιόλαδο στο φλιτζάνι. Αν το λάδι διαλυθεί μέσα στο νερό και δεν ξεχωρίζει, τότε υπάρχει «μάτι». Στο τέλος φτύνουμε τον κόρφο μας 3 φορές και λέμε «Ιησούς Χριστός νικά και όλα τα κακά σκορπά». εάν οι σταγόνες μείνουν ως έχουν δεν υπάρχει μάτι εάν οι σταγόνες ενωθούν και γίνουν μια υπάρχει μάτι αλλά είναι παλιό εάν οι σταγόνες ενωθούν αλλά το λάδι ανοίξει πολύ και με δυσκολία το ξεχωρίζεις από το νερό τότε το μάτι είναι πρόσφατο και δυνατό.

--Ξεμάτιασμα με αλάτι
Σε μια χαρτοπετσέτα βάζουμε μια καλή δόση αλάτι. Το πιάνουμε σαν πουγκάκι και το γυρνάμε 3 φορές γύρω από το κεφάλι του ματιασμένου και λέμε το όνομα του. Παίρνουμε ένα μαχαίρι και χαράζουμε στο σύμβολο του σταυρού μέσα στο αλάτι ( έτσι όπως είναι μέσα στην χαρτοπετσέτα) συνεχώς και λέμε το Πάτερ Ημών 3 φορές. Όταν τελειώσουμε αφήνουμε την χαρτοπετσέτα με το αλάτι μέσα σε ένα ποτήρι με νερό μέχρι την επόμενη μέρα.

--Αεροξεμάτιασμα
Σε περίπτωση που ήμαστε κάπου έξω και θέλουμε να ξεματιάσουμε κάποιον μπορούμε να το κάνουμε και μια απλή προσευχή. Ξεκινάμε και λέμε » Ιησούς Χριστός νικά και όλα τα κακά σκορπά από τον/την ….» και μετά συνεχίζουμε με την εξής ευχή:
«Φοραδίτσα πουλάρι έκανε γύρισε το κοίταξε και το μάτιασε.
Γύρισε το ξανακοίταξε το ‘φτυσε 3 φορές και το ξεμάτιασε Φτου-φτου-φτου»
Κατά την παράδοση, την ευχή πρέπει να την μάθει ένας άντρας σε γυναίκα και το αντίστροφο, αλλιώς δεν θα “πετύχει”!

Ότι τελικά κι αν είναι η βασκανία είναι σίγουρο πως υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν ότι κάτι υπάρχει ακόμα κι αν δεν ξέρουν πώς να το ονομάσουν, αυθυποβολή, αρνητική ενέργεια, φθόνο ζήλια, κακό μάτι! Ας το αφήσουμε στην κρίση σας, καλού κακού αν δείτε ανοιχτομάτη ή μεγάλους μαυροντυμένους ανθρώπους φτύστε τον κόρφο σας, πείτε μια ευχή και παντός τύπου μπλε αντικείμενα πάνω σας, κάνουν θαύματα, αν και οι ίδιοι έχετε μπλε μάτια ακόμα καλύτερα!